Bizi – bəzən hətta zoğal çubuğu ilə hədələyərək – belə öyrədirdilər: qədim Romada qanunları musiqinin müşayiəti ilə səsləndirirdilər ki, yadda qalsın.

 

Uşaqlıq-şagirdlik dövrünə nə var? Özünü arada-sırada hətta İbrahim peyğəmbərin yerinə qoyan da tapılırdı: atəşə verilirsən, oda atılırsan və birdən-birə həmin qədim-qayım möcüzə təkrar olunur; yəni alov dilləri qəfildən gözəl-göyçək güllərə çevrilir. Özü də sanki düz ulduzlardan gələn sehrli-ecazkar musiqinin müşayiəti ilə.

 

Hər şeyin yaxşısını, həqiqisini, doğrusunu axtarırdıq: şəkilli kitabların, dostun, xizəyin, əzgilin, qələmin, sözün, gözlərin...

 

Amma, Cəlaləddin Rumi demiş, sən demə, mavi şüşədən baxanda hətta Günəş də mavi görünürmüş.

 

Sonra bizim “mavi şüşə”dən deyil, öz gözlərimizlə – nəzərimizdə, həm də həzərat həqiqətin gözləri ilə – baxmaq dövrümüz də gəldi. Amma ağlımıza da gəlməzdi ki, inqilabiliklər, yuvamızı cənnətə çevirmək cəhdləri bəzən cəhənnəmlə də nəticələnə bilər. Fəlakətlər üzərindən mənsəb qazananlarımızın ağ günləri sadəcə ağ kəfənlərdə qalmadımı?

 

Yalnız həqiqət istəyirdik: evdə, küçədə, stadionda, hüzr, ya da hüzur yerlərində.

 

Məsələn, futbolda oyundankənar vəziyyətə düşəndə də, üzüntülü uduzanda da, müxtəsəri, hər dəfə hakimləri günahlandırırdıq; çox vaxt günahsız müqəssirləri. Bizdə təqsirmi tapılardı? Axı, həqiqət carçılarıydıq! Özgələrini günah keçilərinə çevirmək çal-çağır asan imiş...

 

...Yadınızda qalmış olar. Sokrat ona edam ayağında zəhəri necə içəcəyi barədə məsləhətləri dinləyib, acı təəssüflə demişdi: “Siz Sokrat haqqında deyil, həqiqət haqqında düşünün”.

 

Əsrlər sonrası, bəlkə də eynən Sokratsayağı, yalnız həqiqət haqqında düşünürdük. Aristotelin (Ərəstun) fəlsəfənin sirlərini öyrəndiyi müəllimi və dostu Platonun (Əflatun) ideyalar təlimini tənqid edərək dedikləri dilimizdə əzbər olmuşdu: “Platon dost olaraq mənim üçün əzizdir, amma həqiqət ondan da əzizdir”.

 

Biz inkarlara, hətta inkarların inkarına da başladıq: tısbağalar misallı, çıxdığımız çanaqları, gəlib-gedən qonaqları, ata sözlərini, köşək gözlərini. Çünki həqiqət onlardan əziz idi.

 

Tarixə “Həqiqət – şərabda, sağlıq isə sudadır” (“İn vino veritas, in aqua sanitas”) kimi düşmüş qədim latın ifadəsini kimdən və haçan eşitdiyimi dəqiqliyi ilə xatırlamıram. Xatırladığım həqiqəti milli içkimiz olan çayda, ayranda gördüyümüz çağlardır. Amma həqiqəti sadəcə olaraq bəyan eləmək az imiş. Üstəlik də bəzi həqiqətlər küfr, bidət sayıldığından əllərimizin daşlar altda qaldığı günlər də az olmadı. Yalanların bitmək bilmədiyi yerlərdə doğrulara keçid olmurdu, aşırımları adlamaq müsibət çətin gəlirdi. Cəbhələşmələr, qütbləşmələr, araları betonlamalar çoxalırdı.

 

...Bütün hallarda, həqiqət duyğuları canımıza, qanımıza o dərəcədə hakim kəsildi ki, yaşıdlarımızın bir çoxları övladlarına “Həqiqət” adını da verdilər. Amma bu adı qızına verən dedi ki, bu, qız adıdır, oğluna verən də israr elədi ki, yox, bu, oğlan adıdır. Ömrümüzün oğlan çağlarının bir hissəsi də belə mübhəm mübahisələrə getdi. Hətta “Həqiqət nədir?” əvəzinə, “Həqiqət kimdir?” sualları ilə də yaşadıq.

 

Bizə belə gəlirdi ki, Sokratdan, Platondan, Aristoteldən, eləcə də sonrakı dövrlərin dühalarından xeyli boşluqlar qalmaqdadır və bu boşluqları doldurmaq da bizə düşür. Amma maraqlı, bir az da arazbarı ağrılıdır: bir halda ki, həqiqətə bu qədər könül verdik, uğrunda da bu qədər boranlar-qarlar gördük, onda nədən bu yolda kor olanlarımız da bir bu qədər çox oldu? Yəni həqiqətin işığı bu qədərmi nankordur?

 

Onda bizə belə gəlirdi ki, biz xoşbəxt gələcəyimizi qururuq, amma bəzən gələcək adı altında keçmişləri eşələyib-tökməkdən boyunlarımız da əyrimçə qaldı.

 

Sonra yollarımız da ayrıldı: hərəmiz həqiqətin bir tərəfindən tutduq; sahil sandığımız tərəfinə yan aldıq. Birilərimiz həqiqət nəzəriyyəsində yaşadıq, birilərimiz də həqiqəti mifoloji təfəkkür kateqoriyası olaraq mənimsədik. Bəzilərimiz də həqiqəti dəyişən, ya da dəyişməyən norma olaraq gördük. Hələ fəlsəfədə, psixologiyada, ədəbiyyatda, musiqidə, həyatda və həyətdə həqiqət motivləri...

 

Mən də bir vaxtlar İbrahim (Xəlil) olaraq bəzi həqiqətləri odda görərkən belə zənn edirdim ki, bir halda ki, adım peyğəmbər adıdır, deməli, atəş mənə zərər verməz. Hələ Başkeçid, Əyriqar, Yastıqar tərəflər bir yana, hətta arada-sırada Tiflis, Təbriz, Paris tərəflərə də “Atəşə məni verin” – mesajını yollayırdım.

 

Belə bir az tərif-təltif də olmasın: “Peyğəmbərçiçəyi”ni yazanda duyğuların hərarətindən qələmlə əllərim yanırmış kimi davranırdım. Hələ unudulmaz Dantenin hikməti də yadıma düşmüşdü: “Həqiqətin alovu onu aparanın əlini tez-tez yandırır”. Amma inanmıram ki, əllərimin tez-tez yanmağı həqiqət alovundan olsun. Olsa-olsa qırıq-qırıq, sınıq-sınıq qəlbimdən olardı.

 

P.S.

Axı mənim nə boyum var ki, o boyda həqiqəti əllərimdə daşıya bilim?!

 

İBRAHİMXƏLİL