Donald Tramp 2017-2021-ci illər arasında ABŞ prezidenti olduğu dövrdə xarici siyasətdə və iqtisadi əlaqələrdə yeni yanaşmaları ilə seçildi. Onun “Öncə Amerika” (America First) şüarı ticarət və iqtisadi əlaqələrin ABŞ-nin maraqlarına uyğun olaraq tənzimlənməsi strategiyasına əsaslanırdı. 2025-ci ildə Tramp yenidən prezident olduqdan sonra, bu yanaşmanın yenidən gündəmə gəlməsi və Gürcüstan, Qafqaz ölkələri və Orta Asiya regionunda iqtisadi dinamikaya təsir etməsi gözləniləndir.
Trampın ilk prezidentliyi dövründə ABŞ-nin xarici siyasətində prioritet dəyişikliklər edildi. Bu yanaşma əsasən ticarət münasibətlərinə və NATO kimi alyansların yenidən dəyərləndirilməsinə yönəldi. ABŞ-nin postsovet məkanına təsirləri daha çox Rusiya ilə bağlı məsələlərdə ortaya çıxdı. Tramp administrasiyası Rusiyanın Ukrayna ilə bağlı siyasətinə sərt münasibət sərgiləsə də, eyni zamanda Moskva ilə münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün bəzi addımlar atmaq istəyirdi. Bu yanaşma Gürcüstan və digər Qafqaz ölkələri üçün bəzi qeyri-müəyyənliklər yaratmışdı.
Orta Asiya ölkələri ilə münasibətlər isə daha çox iqtisadi əməkdaşlıq və Çinin artan təsirini balanslaşdırmaq məqsədinə fokuslanmışdı. ABŞ Orta Asiyada enerji resurslarına çıxışı təmin etməyə və Çin tərəfindən həyata keçirilən “Bir Kəmər, Bir Yol” təşəbbüsünə alternativlər yaratmağa çalışırdı.
Gürcüstan son baş verən anlaşılmazlıqlara rəğmən ABŞ-nin Cənubi Qafqazda əsas müttəfiqlərindən biri olaraq qalır. Tramp administrasiyasının ilk dövründə Gürcüstana hərbi dəstək artdı. Trampın yenidən prezident seçilməsindən sonra onun Gürcüstana dəstəyinin hərbi sahədə güclənməsi gözlənilə bilər. Bu, regionun sadəcə təhlükəsizliyini artırmağa yönələn məqsəd olacaqdır.
İqtisadi baxımdan Gürcüstan ABŞ ilə azad ticarət sazişi əldə etməyə ümid edir. Trampın proteksionist yanaşmaları belə bir sazişi çətinləşdirə bilər. Bununla yanaşı, ABŞ-nin Gürcüstanda enerji və infrastruktur layihələrinə investisiyalarının artması ehtimalı da mövcuddur. ABŞ-nin regiona olan marağı əsasən Qafqaz ölkələrinin Avropa və Asiya arasında tranzit rolu ilə əlaqədardır.
Orta Asiya ölkələri üçün ABŞ-nin siyasəti daha çox enerji resursları və regional sabitliklə bağlıdır. Trampın ilk prezidentliyi dövründə Orta Asiya ilə əlaqələrə kifayət qədər diqqət yetirilmədi, lakin Çin və Rusiyanın artan təsiri ABŞ-nin bu regionda fəallığını artırmasına təkan verə bilər. Trampın ikinci dövr prezidentliyi ABŞ-nin Orta Asiya ölkələri ilə əməkdaşlığını genişləndirmək üçün aşağıdakı istiqamətlərdə addımlar ata biləcəyi ehtimal olunur:
1. Enerji sahəsində əməkdaşlıq: ABŞ Orta Asiya ölkələrinin neft və qaz ehtiyatlarına çıxışı artırmaq məqsədilə birbaşa investisiyalar edə bilər. Bu, xüsusilə Qazaxıstan və Türkmənistan kimi ölkələr üçün əhəmiyyətli olacaq.
2. Çinin böyükmiqyaslı təsirinə qarşı alternativ: ABŞ regionda Çinin artan iqtisadi təsirini balanslaşdırmaq üçün yeni ticarət və infrastruktur layihələri təklif edə bilər.
3. Təhlükəsizlik və sabitlik: Əfqanıstanın sabitliyi kontekstində Orta Asiya ölkələri ilə təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq güclənə bilər.
Trampın proteksionist yanaşması ABŞ-nin Gürcüstan və Orta Asiya ölkələrinə birbaşa iqtisadi dəstəyini məhdudlaşdıra bilər. ABŞ-nin regionda daha çox ticarət və investisiya imkanları yaratması üçün çoxtərəfli razılaşmalar vacibdir, lakin Tramp bu tip razılaşmaları nadir hallarda dəstəkləyir.
Digər tərəfdən, ABŞ-nin Gürcüstan və Orta Asiya ölkələrində enerji, infrastruktur və təhlükəsizlik sahələrinə investisiya qoyması regional iqtisadi inkişafı gücləndirə bilər. Bu, Rusiya və Çin ilə rəqabəti artıraraq həmin ölkələrin siyasi və iqtisadi qərarlarına təsir edə bilər.
Nəticə olaraq onu deyə bilərik ki, Trampın ikinci prezidentliyi dövrü Gürcüstan, Qafqaz və Orta Asiya ölkələri üçün həm imkanlar, həm də çətinliklər gətirə bilər. Onun yenidən seçilməsi ilə ABŞ-nin regiona marağı daha çox strateji məqsədlərlə məhdudlaşa bilər və iqtisadi əməkdaşlıqda ciddi dəyişikliklərin baş verməsi ehtimalı azdır. Hər halda, Trampın siyasətinin əsas məqsədi ABŞ-nin və amerikanların maraqlarını qorumaq olacaq, bu isə region ölkələrinin qərarlarına və iqtisadi strategiyalarına az da olsa təsir edə bilər.
Səlahəddin PİRİYEV
