2024-cü ilin sonlarına yaxınlaşdıqca dünya iqtisadiyyatı bir çox yeni çətinliklərlə və eyni zamanda inkişaflarla üzləşdi. Bu il qlobal iqtisadiyyatda müxtəlif dinamik dəyişikliklər, regional fərqliliklər və texnoloji yeniliklərin təsiri ilə qarşılaşıldı. 2024-cü ilin yekunu pandemiya sonrası bərpa prosesinin davam etməsi, enerji böhranları, geosiyasi gərginliklər və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizənin iqtisadi nəticələri ilə xatırlanacaq. Gəlin birlikdə 2024-cü ildə dünya iqtisadiyyatının qarşılaşdığı mühüm hadisələr və trendləri nəzərdən keçirək.
2020-ci ildə başlayan COVID-19 pandemiyası dünya iqtisadiyyatını ciddi şəkildə sarsıtmışdı. 2024-cü ildə isə əksər ölkələr hələ də iqtisadiyyatlarının yenidən bərpası üçün çalışdılar. Lakin bu bərpa qeyri-bərabər şəkildə oldu. İnkişaf etmiş ölkələr daha sürətlə bərpa olsalar da, inkişaf etməkdə olan ölkələr hələ də böhranla mübarizə aparırlar. 2024-cü ilin sonlarına yaxın qlobal iqtisadi artım tempinin 3-4 % arasında olması gözlənilir. Lakin bu artım yalnız müəyyən sektorlarda müşahidə olunur, xüsusilə texnologiya və yenilənə bilən enerji sahələrində.
İnflyasiya 2024-cü ildə hələ də əsas məsələlərdən biri oldu. Pandemiya və Rusiya-Ukrayna müharibəsinin yaratdığı təchizat zənciri problemləri, enerji qiymətlərinin yüksək olması və ərzaq məhsullarının bahalaşması inflyasiyanı artırmağa davam etdi. Buna cavab olaraq mərkəzi banklar faiz dərəcələrini artırmaqla qiymət artımını nəzarətdə saxlamağa çalışdılar. ABŞ Federal Ehtiyatlar Sistemi (Fed), Avropa Mərkəzi Bankı (ECB) və digər mərkəzi banklar faiz dərəcələrini yüksək səviyyədə saxlayaraq inflyasiya ilə mübarizə apardılar. Lakin bu tədbirlər iqtisadi artımın yavaşlamasına və investisiya mühitində qeyri-müəyyənliyin artmasına səbəb oldu.
2024-cü ildə geosiyasi gərginliklər dünya iqtisadiyyatına ciddi şəkildə təsir etməyə davam etdi. Xüsusilə, Rusiya və Ukrayna arasındakı müharibə, enerji qiymətləri və qlobal logistika zəncirlərinə böyük təsir göstərdi. Avropada enerji böhranı yenə də davam etdi, enerji qiymətləri yüksəlməyə davam edərək iqtisadiyyata əlavə yük gətirdi. Bu vəziyyətin fonunda Avropa ölkələri və digər qlobal iqtisadiyyatlar alternativ enerji mənbələrinə keçməyi daha da sürətləndirdilər. Yenilənə bilən enerji (günəş, külək və s.) sahəsindəki sərmayələr artmağa başladı.
2024-cü ildə texnoloji inqilab daha da gücləndi. Süni intellekt (AI) və avtomatlaşdırma sahəsindəki irəliləyişlər iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində yeniliklər meydana gətirdi. Xüsusilə, işçi güvvəsi və əmək bazarında robotlaşma və AI-nin tətbiqi müəssisələr üçün daha effektiv əməliyyatlar həyata keçirməyə imkan verdi. Bu yeniliklər məhsuldarlığı artırsa da, bəzi sektorlarda yaxın gələcəkdə işsizliyi artıracağına gətirib çıxaracaqdır. Eyni zamanda rəqəmsal valyutaların və blokçeyn texnologiyalarının iqtisadiyyata daxil olması da 2024-cü ilin diqqət çəkən məqamlarından oldu. Bir çox ölkə öz rəqəmsal valyutalarını sınaqdan keçirərək maliyyə sistemlərində yeni yanaşmalar yaratmağa çalışdı.
İqlim dəyişikliyi və ətraf mühitin qorunması məsələləri 2024-cü ildə dünya iqtisadiyyatının mühüm prioritetlərindən biri oldu. Bir çox ölkə karbon emissiyalarını azaltmağa və yaşıl iqtisadiyyata keçməyə dair yeni addımlar atdı. Xüsusilə, Avropa İttifaqı və ABŞ enerjidəki təmiz texnologiyalara sərmayələri artırdılar. Bu il müxtəlif ölkələr arasında yaşıl iqtisadiyyatın inkişafı üzrə əməkdaşlıq və sərmayə yatırımları ilə bağlı yeni anlaşmalar əldə olundu. Bu sahədə Bakıda keçirilən COP29 BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası (UNFCCC) xüsusi rol oynadı. Yaşıl texnologiyalar və ekoloji məhsulların istehsalı sahəsində böyük inkişaflar müşahidə edildi.
2024-cü ildə Çin iqtisadiyyatı qlobal iqtisadiyyatda hələ də dominant rol oynamağa davam etdi. Lakin Çin daxili problemlər və qlobal ticarət müharibələri ilə üzləşdi. Çinin iqtisadi artım tempi 2024-cü ildə əvvəlki illərlə müqayisədə azalmış olsa da, ölkə yeni ticarət razılaşmaları və beynəlxalq əməkdaşlıqlarla öz mövqeyini gücləndirməyə çalışdı. Çin AİİB (Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankı) və digər çoxmillətli iqtisadi qurumlar vasitəsilə inkişaf etməkdə olan ölkələrlə əlaqələrini dərinləşdirərək öz təsir dairəsini artırmağa davam etdi.
2024-cü ildə dünya iqtisadiyyatı bir çox çətinliklərlə üzləşdi, amma eyni zamanda yeni imkanlar da yarandı. Pandemiya sonrası bərpa, geosiyasi gərginliklər, texnoloji inqilablar və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə sahələrindəki inkişaflar, qlobal iqtisadiyyatda əsas dəyişikliklərə səbəb oldu. Gələcək illərdə bu trendlərin güclənəcəyi və dünya iqtisadiyyatının daha da dəyişəcəyi gözlənilir. 2024-cü il iqtisadiyyatın qarşısında yeni çağırışlar və imkanların ortaya çıxdığı bir il olaraq tarixə düşəcək.
Səlahəddin PİRİYEV
İqtisadçı
